Yanıklar: Klinik, teşhis ve tedavi

• Yanıklar, sıcağa, soğuğa, kimyasallara, elektriğe, radyasyona veya mekanik enerjiye maruz kalmanın neden olduğu doku yaralanmalarıdır. 

• Yanıklar, derinliklerine göre üç kategoriye ayrılabilir: sadece epidermisi etkileyen birinci derece yanıklar; dermisi de etkileyen ikinci derece yanıklar; ve derinin derin katmanlarını ve subkütanöz dokuyu etkileyen üçüncü derece yanıklar. 

• Yanıklar şiddetli ağrı, iltihaplanma, duyu kaybı, doku nekrozu ve kalıcı hasara neden olabilir. 

• Yanıkların tedavisi şiddetine bağlıdır ve lokal bakım, cerrahi müdahaleler ve rehabilite edici tedavileri içerebilir^1,2. 

Yanıkların fizyopatolojisi komplekstir ve yanığın derinliğine, kapsamına ve nedenine bağlıdır^2,4: 

Birinci derece yanıklar 

• Derinin en üst tabakası olan epidermise yüzeysel olarak zarar veren yanıklardır. 
• Epidermisin hücreleri hasar görür veya ölür, bu da lokal enflamasyona ve şiddetli ağrıya yol açar². 

Orta seviye ikinci derece yanıklar 

• Epidermisin altındaki deri tabakası olan dermise ulaşarak daha derin hasara neden olur. Kan damarları hasar görür, plazmanın sızmasına ve sıvının dokuda birikmesine neden olur. 
• Bu, vezikül oluşmasına, cilt kaybına ve artan ağrıya neden olabilir. 
• İki alt sınıfa ayrılabilirler²: 
  • İkinci yüzeysel derece: epidermisin ve papiller dermisin toplam tutulumunu gösterir. Klinik belirti olarak, sonrasında pembe, sızan, ağrılı bir erozyon bırakan bir vezikül görülür. İyileşme 14 günden daha kısa sürede kendiliğinden olur, ancak rezidüel diskromi mümkündür. 
  • İkinci derin derece: retiküler dermise zarar vererek epidermal yıkımı gösterir, ancak uzantıları korur. Klinik belirti, kütanöz uzantılarının ayrılmasıyla birlikte beyazımsı, atonik, hipoestetik bir erozyon bırakan, kırmızımsı kahverengi zeminli bir veziküldür. İyileşme yavaştır, genellikle rezidüel hipertrofik skara göre 3 ila 6 hafta sürer. 

Özellikle yanık zamanla kötüleşebileceğinden, yüzeysel ve derin ikinci derece yanıkları ayırt etmek zor olabilir². 

Üçüncü derece yanıklar 

• Derinin derin katmanlarına ve subkütanöz dokuya zarar vererek duyu kaybına ve doku nekrozuna neden olur. 
• Duman veya gazların solunması halinde bu yanıklar ayrıca akciğerler veya sinir sistemi gibi iç organlara da zarar verebilir². 

Dördüncü derece yanıklar veya karbonizasyon 

• Yağ veya kas hasarı durumunda dördüncü derece yanıklardan veya karbonizasyondan bahsederiz. 
• Klinik belirti, beyaz veya siyah görünüştür, biraz mukavvamsı ve uyuşturulmuş haldedir. 
• Genellikle birbirinden uzak olan kenarlar dışında herhangi bir iyileşme mümkün değildir. 
• Cerrahi tedavi zorunludur^1,5. 

Enflamatuar yanıt, yanıkların fizyopatolojisinde kilit bir unsurdur. Nötrofiller ve makrofajlar gibi bağışıklık hücreleri, ölü hücreleri ve doku artıklarından kurtulmak için yanık bölgesine hareket ederler. Ancak bu aşırı inflamatuar yanıt, sağlıklı dokuda hasara neden olabilir ve sistemik inflamatuar yanıt adı verilen sistemik bir yanıtla sonuçlanır. İltihaba karışan sinyal molekülleri olan sitokinler hasarlı hücrelerden salınır ve pıhtılaşma, kan basıncı ve organ işlevinde bozulmalara neden olabilir⁴. 

Akut Yanık² 

Akut yanık durumunda, birkaç faktör belirlenmelidir: 

Yaralanmanın derecesi 

• Wallace'ın Dokuzlar Kuralı, yetişkinlerde vücut yanıklarının derecesini değerlendirmek için kullanılan bir araçtır. Wallace'ın Dokuzlar Kuralını kullanmak için, vücut dokuz eşit bölüme ayrılır ve her bölümdeki yanık yüzdesi hesaplanır. Doktor bu bilgiyi kullanarak yanığın şiddetini değerlendirebilir ve uygun tedaviyi planlayabilir. 

• Bu kuralın öncelikle yetişkinler için kullanıldığını ve toplam vücut yüzey alanları değişebileceğinden çocuklar, obez veya zayıf kişiler için doğru olmayabileceğini dikkate almak önemlidir. 

Lezyonların derinliği 

• Basit eritem: yüzeysel birinci derece yanık. 

• Eritem + vezikül, kırmızı, nemli fakat hassas dermis: ikinci derece yanık, yüzeysel veya orta düzeyde. 

• Duyarsız dermis beyaza dönmüş veya kömürleşmiş: üçüncü derece yanık. 

Etken faktörler 

• Orijin:  
  • Sıvı 
  • Katı 
  • Gaz 
  • Elektrik. 
• Gözlemler: 
  • Bir göz doktoruna acilen danışmayı gerektirdiğinden, gözlerin etkilenip etkilenmediğinden emin olmak. 
  • Hassas bölgelerde (yüz, boyun, cinsel organlar) mevcut yanıklar. 
  • Fonksiyonel sekel riskine açık alanların (eller, kıvrımlar, periorifisyal bölge) tutulumu. 
  • Uzuvlarda dairesel yanıklar. 
• Faaliyet alanı: 
  • Çocuklar - yaşlı hastalar - riskli hastalar (kalp yetmezliği, solunum güçlüğü, böbrek fonksiyonu, alkolizm, diyabet). 
  • Büyük süperenfeksiyon riskleri olan septik durumlar.  
• Yaygın ilişkili belirtiler: şok belirtileri: 
  • Tansiyon 
  • Ateş. 
  • Nabız. 
  • Diğer lezyonlar (kırıklar). 

Kronik Yanık³